Stanowisko w Samławkach (niem. Samlack) to płaskie cmentarzysko ciałopalne, położone w mikroregionie Jezior Legińskiego i Widryńskiego, w północnej części Pojezierza Mrągowskiego. Stanowi ona unikatowe odkrycie ostatnich lat na archeologicznej mapie Warmii i Mazur, ponieważ stanowi jedną z niewielu do tej pory znanych nekropoli, która nie było najprawdopodobniej znana badaczom z przedwojennego Królewca.
Cmentarzysko zostało odkryte w 2014 roku przez Fundację Dajna im. Jerzego Okulicza-Kozaryna, podczas realizacji projektu „Mikroregion Jeziora Legińskiego – weryfikacja i inwentaryzacja zabytków archeologicznych”, finansowanego ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Podczas analizy danych z lotniczego skanowania laserowego LIDAR, uchwycono na zachodnim, zalesionym brzegu Jeziora Legińskiego wyniesienie, które pokryte było nietypowymi formami terenowymi – licznymi regularnymi, okrągłymi wykopami. Powierzchniowe badania ujawniły jednak niespodziewanie znaczną ilość luźno zalegających w ściółce leśnej zabytków, które najprawdopodobniej pochodziły ze zniszczonych przez wkopy grobów.
Charakter antropomorficznych struktur nie został obecnie odkryty – być może mają one związek z istniejącym na terenie cmentarzyska „dzikim” wyrobiskiem piasku lub stanowią one pozostałość po karpowaniu lasu. Z pewnością działania te miały charakter destrukcyjny dla nekropoli. Istnieje także podejrzenie, że wkopy na cmentarzysku to pozostałość po przedwojennych „poszukiwaczach zabytków”, którzy po pierwszych informacjach o znaleziskach, w poszukiwaniu chęci zysku, zaczęli prowadzić rabunkową działalność bądź pierwsze domorosłe, przedwojenne badania archeologiczne. Wzmianki te mogły pochodzić jeszcze z XIX wieku, gdy królewiecki badacz i artysta malarz – Johannes Wilhelm Heydeck, opublikował artykuł w czasopiśmie Prussia, na temat zabytków odkrywanych w Łężanach (niem. Loßainen) na południowo-wschodnim brzegu Jeziora Legińskiego, w Widrynach (niem. Widrinnen) oraz w Łabędziewie (niem. Labendzowen) – nad Jeziorem Widryńskim.
W związku z licznymi zagrożeniami oraz potencjałem badawczym pierwsze badania wykopaliskowe na cmentarzysku rozpoczęto już w roku 2015. Wyniki badań okazały się spektakularne! Dokładne wyniki planigrafii zabytków wykazały, że wykazały cmentarzysko pokrywa obszar prawie 1,5 hektara i można je uznać za jedno większych założeń sepulkralnych w tym regionie Polski. Rozciągało się ono na dwóch, sąsiadujących ze sobą niewielkich wzniesieniach o maksymalnej wysokości 138 m n.p.m. Wykopy badawcze zostały założone jedynie w centralnej części stanowiska, jednak pojedyncze zabytki zarejestrowano także na sąsiadujących terenach – opodających w stronę jeziora stokach.
Na fali sukcesów, badania wykopaliskowe kontynuowano także w roku 2016. Przeprowadzono wtedy badania zarówno w zachodniej części cmentarzyska (sektor A) oraz na wzniesieniu, oddalonym od centralnej części stanowiska na północny-wschód, w odległości 300 metrów (sektor B).
W głównej części nekropoli widoczny był podział na dwie strefy – jamowe groby ze szczątkami stosu pogrzebowego oraz skupiska pochówków popielnicowych wraz z towarzyszących im obstawami kamiennymi. Wśród kilkudziesięciu wyeksplorowanych grobów w tej części cmentarzyska znalazły się groby popielnicowe w czystym piasku oznaczone pojedynczym kamieniem, groby jamowe z popielnicami obsypanymi resztkami stosu, groby jamowe w obstawach kamiennych z przystawkami, czy wreszcie jamowe groby zbiorowe z pochówkami zdeponowanymi w pojemnikach pochodzenia organicznego. Różnorodności pochówków towarzyszy bogactwo ornamentyki popielnic oraz znajdującego się w nich wyposażenia.
W drugim sektorze uchwycono jednak inne rozplanowanie cmentarzyska – popielnice umiejscowione w rzędach, które otoczone były pojedynczymi grobami ze śladami spalenizny. Początkowo można było sądzić, że są to ślady innej nekropoli, jednak materiał wskazywał, że miejsca te funkcjonowały niemal jednocześnie, choć część na odleglejszym, północnym wzniesieniu była minimalnie starsza.
Ostatni sezon badań na cmentarzysku w Samławkach przeprowadzono w roku 2017. Skoncentrowano się jednak jedynie na „centrum” nekropoli. W sumie latach 2015-2017 zadokumentowano i wyeksplorowano 104 obiekty, z czego większość stanowiły groby ciałopalne.
Nekropole z mikroregionu Jezior Legińskiego i Widryńskiego można zaliczyć kulturowo do skupienia określanego jako „grupa barcka” – po raz pierwszy wyszczególnionej przez Carla Engel’a i Wolfganga La Baume w 1937 roku. Stanowi ona konglomerat kultury bogaczewskiej wraz z wpływami sambijskiej kultury Dollkeim-Kovrovo, zasiedlającej obszary dzisiejszego Obwodu Królewieckiego. Obecność pewnych „północnych” zabytków, w szczególności zapinek i form naczyń typowych dla cmentarzysk z Sambii widoczna jest w skrajnej, północnej części Pojezierza Mrągowskiego. Nekropola w Samławkach – wraz z Łężanami, Widrynami i Łabędziewem, stanowią zatem jedno z najdalej wysuniętych w południe stanowisk sepulkralnych tej „jednostki” kulturowej. Cmentarzysko funkcjonowało jednak także we wczesnym okresie wędrówek ludów, gdzie mieszają się w oddziaływania sambijskie wraz z tymi pochodzącymi z południa – od grupy olsztyńskiej.
Ewidencja - Cmentarzysko w Samławkach |
|
Powiat |
olsztyński |
Gmina |
Kolno |
Numer AZP |
AZP 19-67/31 |
Stanowisko w miejscowości |
stan. 8 |
Typ cmentarzyska |
płaskie ciałopalne |
Chronologia |
okresy wpływów rzymskich i wędrówek ludów |
Kultura |
grupa barcka |
Badania współczesne |
|
Data weryfikacji |
2014 (Fundacja Dajna. im. Jerzego Okulicza-Kozaryna) |
Lata prowadzenia badań |
2015-2017 |
Badacz |
Agnieszka Jaremek, Marcin Gładki (2015-2017) |
Liczba odkrytych obiektów |
104 |
